De belangen van de Groningers zijn structureel genegeerd bij de aardgaswinning in Groningen. Zo concludeerde de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen. De Nationaal Coördinator Groningen (NCG) is als uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) in het leven geroepen om het geschonden vertrouwen van gedupeerde huizeneigenaren te herstellen door er voor te zorgen dat de huizen die niet aan de veiligheidsnorm voldoen worden versterkt. Hoe loopt dit proces en welke thema’s uit de Ontwikkelagenda staan daarbij centraal? In deze negende aflevering van de reeks over de Ontwikkelagenda, het gesprek hierover met Sandor Gaastra – secretaris generaal EZK en Steffen Hofstra – NCG-projectmanager van de dorpenaanpak in Leermens en Zeerijp.
Voor Steffen Hofstra zijn thema’s uit de Ontwikkelagenda zoals herstel van vertrouwen, transparantie, en direct contact maken met de maatschappij standaard onderdeel van het werk. “Ik sta met mijn voeten in de modder. Soms wel tot mijn enkels. Ik weet uit ervaring dat het begint bij vertrouwen in jou als persoon. Als dat er niet komt kun je beter maar weer weggaan, dan wordt het niets. En daar waar het lastig is, moet je juist toenadering zoeken. Met het tonen van menselijkheid en humor ga je kijken waar je de verbinding kunt maken.
Ik weet dat ik in Groningen met 40-0 achtersta – het dossier is al tien jaar oud. Mijn eerste actie was daarom een charmeoffensief. Ik heb twee dorpen in mijn pakket: Leermens en Zeerijp. Ik ging met mijn hond door die dorpen heen lopen. Om zo contact te leggen met de bewoners. Dan gaat het eerst alleen over die hond en hoe je in het dorp terecht bent gekomen. Pas daarna komt het moment om, vaak met de hond erbij, aan de keukentafel aan te kunnen schuiven voor het gesprek. Over zaken als: wat is nou je probleem, hoe gaan we dat oplossen en waar vinden we elkaar? Met de wetenschap van die tien jaar historie die er is aan fouten, vertragingen en miscommunicatie. Dat eerste contact gaat rondzingen in het dorp, mensen worden nieuwsgierig, en zo gaat de bal rollen. Ik pas me aan en ga zo dicht mogelijk bij de mensen staan, zodat ze zich in hun comfort zone voelen.”
Steffen Hofstra werkt als projectmanager vanuit een dorpsteam, met teamleden van zowel de gemeente als NCG-functionarissen, specialisten vanuit een ingenieurs- en adviesbureau en aannemer. Het team opereert vanuit een locatie in het dorp en biedt zo één loket voor alle bewonersvragen. “We moeten als team naast de burger staan, zoveel mogelijk maatwerk leveren. Én ons weten te bewegen door alle wetten en regels die gelden in het aardbevingsgebied. Dat is best ingewikkeld. Uiteindelijk wil je wel tot besluiten komen die mensen begrijpen en accepteren. Zo werk je stapje voor stapje aan herstel van vertrouwen.”
Sandor: “Groningen en het toeslagenschandaal staan symbool voor het geschonden vertrouwen in de overheid bij burgers. Ik voel het echt als zware plicht van dit ministerie om te werken aan het winnen van vertrouwen voor onze aanpak. Als je als overheid niet leert van de lessen van Groningen dan is de kans op herhaling reëel. Waar we in Groningen gestopt zijn met de gaswinning zijn we in Zeeland voorbereidingen aan het treffen voor de bouw van kerncentrales. Als je niet oppast dan hebben we over veertig jaar in Zeeland een vergelijkbare crisis. Hetzelfde zou kunnen gebeuren bij projecten rond geothermie, de realisatie van hoogspanningsverbindingen en andere projecten uit de energietransitie.
Ik onderscheid twee lessen die we universeel kunnen toepassen. Les één: eerst contact, daarna contract; Eerst verbinding maken en het gesprek aangaan en heel goed luisteren, daarna pas afspraken maken. Les twee: wees niet penny wise pound foolish; in Groningen hebben we aanvankelijk weggekeken van het probleem. En toen het probleem in 2013 echt manifest werd hebben we geprobeerd er op de goedkoopste wijze vanaf te komen. Daar zul je nooit het vertrouwen van burgers mee winnen. Dus: als je ziet dat door jouw keuzes bepaalde groepen ernstig in de knel komen, kom dan die groepen zo snel mogelijk en ruimhartig tegemoet.”
Steffen: “Het gaat om redelijkheid en billijkheid. Ik heb met onze directeur afgesproken dat ik met de mensen er samen uit wil komen, dat ik geen advocaat aan tafel wil hebben en dat het niet moet ontsporen tot een rechtszaak. Dat zeg ik ook tegen bewoners. En als mensen aansturen op een juridisch afhandelen dan wijs ik op de extra benodigde tijd daarvoor-met de vraag of ze dat willen. Sandor: “Je kijkt dus hoe je vanuit de bedoeling kunt handelen in plaats vanuit alleen de regels. Dat uitgangspunt geldt ook voor het Instituut Mijnbouwschade Groningen dat zich bezighoudt met het afhandelen van de schadeclaims. En breder gezien is het binnen de overheid een leidend principe. Mensen in de uitvoering moeten discretionaire beslisruimte krijgen om zelf tot een oplossing te kunnen komen.”
Steffen: “Tijdens een bewonersbijeenkomst ga ik geen afspraken maken over het leveren van maatwerk, afwijken van standaard regels dat kan wel aan de keukentafel, als iemand kan uitleggen waarom hij een uitzondering moet krijgen. Als zo’n uitzondering uitlegbaar is dan gaan we dat doen. Er zijn natuurlijk grenzen aan maatwerk, maar die zijn niet voor iedereen hetzelfde.” Sandor: “Ik denk dat er veel collectieve wijsheid zit bij Steffen en zijn collega’s, die zitten aan de keukentafels die hebben tal van die gevallen onder handen, en kunnen veel beter dan hun Haagse beleidscollega’s bepalen wat redelijk en billijk is.”
Steffen: “Helemaal mee eens, maar uiteindelijk moeten wij van de uitvoering wel samen met beleid de bedoeling op papier zetten en hoe we daar een uitvoeringsslag aan geven – dat moet ook op papier komen te staan.” Sandor: “Wat echt ingewikkeld is, we hebben Nij Begun (Nieuw Begin) waar door het Kabinet 54 nieuwe acties in zijn benoemd, op basis van het rapport van de parlementaire enquêtecommissie. Dat creëert weer een nieuwe werkelijkheid in Den Haag, dan volgt over dat rapport en de kabinetsreactie een debat in de Kamer en dan zijn er Kamerleden die weer nieuwe vragen stellen aan de staatssecretaris – dat levert nieuwe toezeggingen op.
En voor je het weet resulteert dat in een nieuwe moeilijk werkbare situatie voor Steffen en zijn collega’s. Het geeft het belang aan dat er over de uitvoerbaarheid van toezeggingen vooraf goed overleg plaatsvindt tussen beleid en uitvoering en er ruimte is terug te melden als een voorstel onuitvoerbaar is of niet bijdraagt aan de oplossing van het probleem bij de burger. Essentieel is dat je je als overheid verplaatst in wat een burger meemaakt en welke impact dat heeft. Bijvoorbeeld hoe het is om meer dan twee jaar te moeten wonen in een krappe wisselwoning.”
Welke conclusies kunnen we trekken over ambtelijk vakmanschap? Sandor: “Wat Steffen treffend laat zien is dat we in de dienstverlening aan burgers ons erg hebben vastgehouden aan regels, valide regels waar juristen en controllers goed op letten. Het gaat tenslotte om belastinggeld. Maar dat we daar teveel in zijn doorgeschoten. En dat gezien wordt dat het ook anders kan.” Steffen: “Het vraagt om meer inleving en creativiteit, ook hier op het departement. Die competenties zijn er op plekken wel, maar het is van belang die meer glans te geven en gerichter in te zetten op die plekken waar het nodig is.” Sandor: “Helemaal mee eens, en als afsluiting wil ik nog zeggen dat ons vakmanschap begint bij luisteren, niet alleen naar de krachtige stemmen van usual suspects maar ook naar de zachte stemmen van minder usual suspects.”
De Werkagenda Uitvoering richt zich op het realiseren van publieke dienstverlening die beter aansluit op verwachtingen en behoeften van mensen en bedrijven. Mensen en bedrijven die aankloppen bij de overheid moeten erop kunnen rekenen dat zij écht geholpen worden. En dat dit zorgvuldig, snel en met oog voor hun specifieke probleem gebeurt. Hieraan werkt het rijksbrede programma Werk aan Uitvoering (WaU).
Onderwerpen waar de WaU zich mee bezig houdt:
• Dienstverlening;
• Digitalisering;
• Wetgeving;
• Samenwerken in de driehoek;
• Statuur en vakmanschap;
• Rol van de politiek.
Ontdek het jaarlijkse event van GRIP. op werk! Meld je aan en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkeling en onze planning.
